Hamro Khoj Online

बन्यजन्तुको बासस्थान बबई उपत्यका

दीपक बुढा÷सुर्खेत

मध्यपश्चिममा रहेको बर्दिया राष्ट्रिय निकुन्ज नेपालकै प्रख्यात निकुन्ज मध्यको एक हो । यो निकुञ्ज जैविक बिविधताको संरक्षणमा निकै प्रख्यात पनि छ । मध्य तथा सुदुर पश्चिम क्षेत्रको बीचमा रहेको बर्दिया निकुन्जको बबई उपत्यका वन्यजन्तुको मुख्य वासस्थान भएको नेपालकै एक मात्र उपत्यका पनि हो । तर विकासका थुप्रै संभावना बोकेको बबई उपत्यकामा वन्यजन्तुको अवलोकन गर्न सकिने र जैविक बिबिधताको संरक्षणसंगै पर्यकीय क्षेत्रका रुपमा बिकास गर्नभने सकिएको छैन् । सुर्खेत लेखपराजुल गाविसका वडा नं. २ को भ¥याङ र मनिरामका“डाको दक्षिणपट्टी गर्ने बबई उपत्यका सम्म पुग्न सिधै ठाकुरद्वाराबाट पनि जान सकिन्छ । सुर्खेतको हर्रेहु“दै वा सत्तरी हु“दै लेखपराजुल–१ र २ बाट सिधैं बबई उपत्यकामा झर्न सकिन्छ ।

पहिले कस्तो थियो बबई उपत्यका ?

बबई उपत्यका बर्दिया राष्ट्रिय निकुन्जको जैविक बिविधता संरक्षणको हिसावले निक्कै महत्वपुर्ण क्षेत्र हो । झण्डै साढे तीन सय वर्गकिलोमिटरमा फैलिएको बबई उपत्यकामा २५३० वर्षपहिले ठुलो मानव वस्ती रहेको थियो । जैविक विविधताको संरक्षण कै लागि बबई उपत्यकामा रहेका वस्तिका १ हजार ५ सय ८२ घरधुरीका झण्डै साढे आठ हजार जनाको त्यो वस्तिलाई २०३८ सालदेखि २०४२ सालको बिचमा बर्दियाकै सानोश्रीमा स्थानानातरण गरिएको थियो । र ती गाउ“का मानव वस्तिलाई सानोश्रीमा सारेर निकुञ्जमै गाभियो बबई उपत्यकालाई पनि  त्यहा“बाट सारिएको वस्तिलाई गुलरिया नगरपालिका देखि १० किलोमिटर पश्चिममा रहेको सानोश्री गाविसका नामले चिनिन्छ ।

अहिले कस्तो छ ? .

जैविक बिविधता संरक्षणका लागि मात्रै महत्वपूर्ण छैन बबई उपत्यका, पर्यटकिय हिसावले पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण छ । बस्ती सारेको केही वर्षपछि घांसे मैदान हु“दै घना जंगलमा फेरिएपछि बबई उपत्यका अहिले जंगली जनावरको मुख्य बासस्थान बन्न पुगेको छ । हात्ती, बाघ, भालु, चित्तल, जरायो जस्ता जंगली जनावरको संख्या बढेको बबई नेपालकै उत्कृष्ट क्षेत्र बनेको छ । त्यहा“ रहेको वस्तिलाई सफतापुर्व स्थानान्तरण गरेको केही वर्षपछि घांसे मैदान र केही घना जंगल बन्न पुग्यो बबई उपत्यका । र अहिले विस्तारै बाघ, भालु, हात्ती लगायतका वन्यजन्तुको संख्यामा बृद्धी हु“दै गयो । पहिलो पटक चितवनबाट एउटा गैडा ल्याएर छाडिएको थियो बबई उपत्यकामा । तर सुरक्षा ब्यवस्था कमजोर भएपछि द्वन्द्वकालमा गैँडा लगायतका केही वन्यजन्तु मारिए यहा“ । अहिले फेरी हात्ती, बाघ, भालु, चित्तल, जरायो लगायका वन्यजन्तुको संख्यामा वृद्धी हुन थालेको छ । ‘जंगली जनावरको मुख्य बासस्थान र नेपालकै उत्कृष्ट क्षेत्र बन्न पुगेको छ बबई उपत्यका ।’ बर्दिया राष्ट्रिय निकुन्जका सहायक संरक्षण अधिकृत रमेश थापाले भने ।

सम्भावना के छन त ?

बबई वन्यजन्तुको वासस्थान रहेको नेपाल कै एकमात्र उपत्यका हो । त्यसैले जैविक विविधताले भरीपूर्णसंसार कै राम्रो यो उपत्यकालाई जोगाई राख्ने हो भने विश्व मै नाम कहलिने संरक्षणपे्रमीहरुको भनाई छ । वन्य जन्तुको वासस्थान रहेको नेपालकै एकमात्र उपत्यका र जैविक विविधताले भरिएको क्षेत्र भएकाले विकास गर्नसके यसलाई संसारकै आकर्षणको क्षेत्र बनाउन सकिने होटल व्यवसायी खडकबहादुर खड्का बताउ“छन । प्राकृतिक रुपमा रहेको बबई उपत्यकाले वास्तवमा पर्यकीय संभावना बोकेको छ, यसलाई अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटन बजारमा पु¥याउन सके यस क्षेत्र कै विकासमा ठुलो टेवा पुग्न सक्ने चिसापानी क्षेत्र पर्यटन प्रवद्र्धन विकास समितिका अध्यक्ष कृष्णप्रसाद भट्टराईको भनाई छ । 

कस्तो योजना छ त निकुञ्जस“ग ?

बबईलाई व्यवस्थापन गरि विकास गर्नका लागि अघि सर्ने बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जले नै हो । ‘निकुन्जको उद्देश्य जैविक विविधताको संरक्षण गर्न हो तर त्यसका साथसाथै पर्यकीय क्षेत्रका रुपमा पनि बिकास गर्न सकिने भएकाले पर्यटकीय क्षेत्रका रुपमा विकास गर्नका लागि नया“ सोच लिएर अगाडी बढीरहेका छौं, पन्चवर्षिय योजना बनाउ“दैछौ“’ सहायक संरक्षण अधिकृत रमेश थापाले भने ‘त्यसपछी बबई उपत्यकालाई व्यवस्थित गर्न नेपाल सरकारसंग सहयोग माग गरीने छ ।’ बाघ लगायतका वन्यजन्तुको संख्या पत्ता लगाउन बाघको प्रारम्भिक अवस्थाबारे जानकारी पाउन बाघ भेटिने मुख्य स्थानमा क्यामेरा राख्न सुरु पनि गरिएको छ । निकुन्ज भित्र कुन कुन ठाउ“मा बाघ रहन्छन बाघको गतिविधी र अवस्थाबारे जानकारी पाउन क्यामराले प्रत्यक्ष रुपमा बाघको फोटो खिच्न थालिएको छ यो अनुगमनबाट फोटोमा कति वटा बाघ पर्छ प्रारम्भिक संख्या पत्ता लाग्न सकिन्छ ।

के गर्न जरुरी छ ?

बबई उपत्यकामा पर्यटक भित्र्याउन मात्र होईन संरक्षण गर्ना लागि पनि पूर्वाधार बनाउनु पर्छ । बबई उपत्यकामा पर्यटन संभावना रहेकाले पर्यटक लैजानका लागि ¥याम्पिङको व्यवस्था गर्ने हो भने नेपालमा आएका विदेशी पर्यटक मात्र नभई आन्तरिक पर्यटक पनि बबई उपत्यकामा आउने थिए र बबई उपत्यका अझैं प्रयाप्त बन्न पुग्ने थियो । त्यसका लागि बबई उपत्यकामा ¥याम्पीङको व्यवस्था गर्न सकिन्छ, र बबई उपत्यकाको व्यवस्थापन संगसंगै बर्दियामा एउटा विमानस्थलको पनि खा“चो छ । यहा“ एउटा विमानस्थल बनाउन सक्ने हो भने बर्दिया मात्र नभई सुदुर तथा मध्यपश्चिम क्षेत्र कै प्रयाप्त क्षेत्र बन्न पुग्ने थियो, त्यसैले उपत्यकासंगै विमान स्थलको आवस्यकता औल्याछन होटल व्यससायी एंव संरक्षणप्रेमी खडकबहादुर खडका । तर बबईको विकासका लागि प्रवद्र्धनको खा“चो छ । बिदेशमा बबईका बारेमा राम्रोसंग प्रचार गर्ने हो भनें यसले पर्यटन बिकासमा ठूलो टेवा दिने भएकाले भेरी ड्राइर्भन भएर बबई नदिमा मिसिएपछी ¥याफटिङ गर्दै उपत्यकामा वन्यजन्तुको अवलोकन गर्नसकिने र संरक्षणका साथै पर्यटन प्रवद्र्धनमा समेत विकास पुग्ने छ । राजनीतिक दलको पनि सकारात्मक सोच रहेकाले यथासक्य यस उपत्यकालाई विस्तार गर्न जरुरी छ, चिसापानी क्षेत्र पर्यटन प्रवद्र्धन विकास समितिका अध्यक्ष कृष्णप्रसाद भट्टराईले बताए ।

भेरी ड्राईभर्सन बनेपछि ¥याफ्टीङ गर्दै उपत्यकामा वन्यजन्तुको अवलोकन गर्नसकिने भएकाले बबईमा जैविक बिबिधताको संरक्षणसंगै पर्यटकीय क्षेत्रका रुपमा बिकास गर्न नया“ अवशरको ढोका खुल्नेछ । बबई उपत्यकालाई अझै राम्रो बनाउन वेलैमा सरकारको ध्यान जान जरुरी छ, पर्यटक ओईराउन सक्ने प्रचुर संम्भावना बोकेको बबई उपत्यकाको सुन्दरतालाई अझ सुन्दर र ब्यवस्थित बनाउन सरकारले बेलैमा सोच्ने हो भने नेपालकै रमणीय क्षेत्र बन्न पुग्ने थियो । त्यसका लागि अहिलेदेखि नै भौतिक पूर्वाधार तयार पार्न ध्यान दिनु आवश्यक देखिन्छ ।