Hamro Khoj Online

धुम्रपानको लत छ ? कार्वाहीमा परिएला नि 

दिपक बुढा÷हिमा उपाध्याय
सुर्खेत, ५ जेठ ।
चुरोट सूर्ती, श्यामबहादर, गुटका खाने तपाईको लत छ । यदी छ भने विचार गर्नुहोला कार्वाहीमा परिएला नि । जुनसुकै स्थानमा चुरोट, सूर्तीजन्य गुठकाहरु प्रयोग गर्न प्रतिवन्ध लगाईएको  छ । सार्वजनिक स्थानमा धुम्रपान तथा सूर्तीजन्य पदार्थको सेवन गरे कार्वाही पर्नुहोला ।
नीजि कोठा र सरकारले धुम्रपानका लागि छुट्टयाएका निश्चित स्थान बाहेक अन्य सबै सार्वजनिक स्थालहरु धुम्रपानका लागि कानूनद्धारा निशेष गरिएको छ । सूर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रण र नियमन गर्ने ऐन २०६८ ले सार्वजनिक स्थलहरुमा धुम्रपान सहित सूर्तीजन्य पदार्थको प्रयोगमा निषेध गरेको हो ।
सरकारी कार्यालय संघ, संस्था, शिक्षण संस्था, पुस्तकालय, विमानस्थल, वायुसेवा तथा सार्वजनिक सवारी साधन, बाल कल्याण गृह, शिशु स्याहार केन्द्र, अनाथालय, बाल उद्यान तथा क्लब, सार्वजनिक शौचालय, उद्योग तथा कलकारखाना र बाटो लगायतका स्थलहरु कानूनद्धारा निषेधित गरिएको छ ।
निषेधित क्षेत्रमा पनि धुम्रपान तथा सुर्तीजन्य पदार्थको प्रयोग गरेमा प्रहरी कार्यालयले पहिलो पटक सम्झाउने र दोस्रो पटक एक सय रुपैयाँ सम्म जरिवाना गर्न सकिने कानूनी प्राव्धान रहेको छ । १८ बर्ष नपुगेका व्यक्ति र गर्भवती महिलालाई सूर्तीजन्य पदार्थ विक्रि तथा वितरण गर्ने काममा लगाउन नपाईने, निःशुल्क रुपमा सूर्तीजन्य पदार्थ वितरण गर्न वा उपहार दिन पाउने छैन् । त्यसैगरी कानून विपरित सुर्तीजन्य पदार्थको विक्रि वितरण गरेमा दश हजार सम्म जरिवाना गर्न सकिने बताईएको छ ।
ऐन कार्यान्वनका लागि सुर्खेतमा पनि कडाई गरिने भएको छ । निमित्त प्रमुख जिल्ला अधिकारी तथा निरीक्षक बुद्धिप्रसाद सापकोटाले सूर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रण सम्बन्धीको ऐन कार्यान्वयनमा आफुले सक्रिय देखाउने जनाएका छन् । जिल्ला प्रशासन कार्यालय सुर्खेतको आयोजनामा शुक्रबार ऐन कार्यान्वनका विषयमा सरोकारवाला निकायका प्रतिनीधिहरुकावीचमा छलफल भएको छ ।
सुर्तीजन्य पदार्थको न्यूनिकरण गर्न जिल्लामा अनुगमन समिति गठन भएको छ । सूर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रण र नियमन गर्ने ऐन २०६८ लाई जिल्लामा कार्यान्वयन गर्ने उद्देश्यले अनुगमन समिति गठन गरिएको हो । निमित्त प्रमुख जिल्ला अधिकारी एवंम सूर्तीजन्य पदार्थका निरिक्षक बुद्धिप्रसाद सापकोटाको संयोजकत्वमा ९ सदस्यीय अनुमगन समिमित गठन गरिएको हो ।
जिल्ला स्थित सरोकारावाला निकायका प्रमुख तथा प्रतिनीधि सहित शुक्रबार वीरेन्द्रनगरमा सम्पन्न छलफलबाट सर्वपक्षिय समिति गठन गरिएको जनाईएको छ । समितिमा जिल्ला प्रहरीको तर्फबाट वीरेन्द्र शाह, आवाज संस्थाका पवित्रा शाही, नेपाल पत्रकार महासंघ शाखा सुर्खेत कार्यसमिति सदस्य दिपक बुढा, पत्रकार महिलाको तर्फबाट लक्ष्मी भण्डारी, उपभोक्ता अधिकार मञ्चका अध्यक्ष आकाशतारा बयक, सुर्खेत उद्योग वाणिज्य संघका महासचिव मदनबहादुर खडका, अर्वुद रोग निवारण संस्थाका सचिव रमेश के.सी., नव ज्योति प्रशिक्षण केन्द्रका सिता शाही समितिको सदस्य रहेका छन् । समितिले ऐन कार्यान्वयनका लागि योजना बनाएर जिल्लामा प्रभावकारी रुपमा अनुगमन गरिने भएको ।
सार्वजनिक स्थालमा सुर्तिजन्य पदार्थको प्रयोग गर्न नपाईने कानूनि व्यवस्था छ तर सुर्खेतका विभिन्न सार्वजनिक स्थलहरुमा भने खुलेआम सुर्तिजन्य पदार्थको प्रयोग हुने गरेको छ । मध्यपश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अस्पताल, जिल्ला स्थित सरकारी कार्यालय, सार्वजनिक यात्रुबहाकबसमा समेत खुलमखुल्ला सूर्तिजन्य पदार्थको प्रयोग भैरहेको छ ।
सरकारी निकाय, शिक्षण तथा स्वास्थ्य संस्था जस्ता सार्वजनिक स्थल र सार्वजनिक यातायातमा सूर्ति जन्यपदार्थ धुम्रपान तथा सुर्ति गुठका प्रयोग गर्न प्रतिवन्ध लगाईएको छ । सूर्तिजन्यपदार्थ नियन्त्रण र नियमनगर्ने ऐन २०६८ ले उक्तप्रतिवन्ध गरेको हो ।
ऐनमा सार्वजनिक स्थल वाहाताभित्र धुम्रपान तथा सूर्तिजन्य सामाग्रि प्रयोग गरेमा सो स्थलबाट बाहिर निकालिने वा एक सय रुपैया“ ज रिवाना वा दुवै सजायगर्ने कानूनि प्राव्धान रहेको छ । तर सार्वजनिक स्थलमा सुर्ति जन्यपदार्थको प्रयोग गर्ने कसैलाई पनि कार्वाही भएको छैन् ।
सार्वजनिक स्थलमा प्रयोग गर्न नपाईने, सूर्तिजन्य पदार्थको विज्ञापन गर्न नपाईने, धेरै मानिस भेलाहुने कलकारखाना, होटल, सवारी साधन, धार्मिक स्थलमा धुम्रपानगर्न नपाईने कानूनीव्यवस्था छ तर पनित्यसको कार्यान्वयनपक्षभने फितलो रहेको छ  । जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालय सुर्खेतले सूर्ति जन्यपदार्थको सार्वजनिक स्थलमा प्रयोग प्रतिबन्धगर्न चेतनामूलककार्यहरु संचालन गरिरहेको जनाईएको छ ।
सूर्तिजन्यपदार्थको नियन्त्रण र नियमनकालागि ऐन आएपनित्यसको कार्यान्वयनपक्षकाबारेमा केहीउल्लेख नगरेकाले कार्यान्वयनमा समस्या देखिएको  जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालय सुर्खेतका स्वास्थ्य शिक्षा शाखा प्रमुख वसन्त शेष्ठले बताए । उनले भने–‘ऐन त आएको छ तर ऐनमा उल्लेख भएअनुसार कामहुन सकेको छैन् ।’
सरकारी कार्यालयहरुमा र्सूिर्त जन्यपदार्थको नियन्त्रणका लागिभने केही सुरुवातको पहलगरिएको छ । जिल्ला प्रशासनकार्यालय सहितकाअन्य सरकारी कार्यालयहरुमापहलथालिएको हो । सरकारी कर्मचारी र सेवाग्राहीले जथावाभी सूर्तिजन्यपदार्थको प्रयोग गर्न थालेपछि त्यसलाई नियन्त्रण गर्न जिल्ला प्रशासनका कायालय सुर्खेतले निर्देशनदिएको थियो । सरकारी कार्यालय समयमा सूर्तिजन्यपदार्थको प्रयोेग गर्ने प्रतिबन्ध गर्न निर्देशनदिईएको हो ।
सरकारी कार्यालयकाभित्ताहरुमा गुठका, श्यामबहार, सूर्ति खाएर जथाभावितुक्ने गरेको हामीले देख्ने गरेका छौं । त्यसको नियन्त्रणका लागि केही सरकारी कार्यालयहरुले रचनात्मक रुपमाथुक्ने ठाउ“हरुमा भगवानको फोटो टा“स्ने गरिएको छ ।
जिल्लाका सरकारी कार्यालयमाबाहेक अन्य क्षेत्रका सार्वजनिक स्थलहरुमा सुर्तिजन्यपदार्थको निशेषकालागिकुनै पनिगतिविधिहरु संचालन नगरिएको जिल्लाप्रहरी कार्यालय सुर्खेतकाप्रहरी प्रमुखगोविन्दराम परियारले बताए । उनले भने–‘सूर्तिजन्यपदार्थको नियन्त्रणका लागि छिट्टै अभियान बनाएर अगाडी बढ्छौं ।’
सरकारी कार्यालयहरुमापहिलो चरणमा कडाईका साथ सूर्तिजन्यपदार्थ नियन्त्रण, निषेध, कार्वाहि प्रक्रिया बढाईने उनले बताए ।   
सरकारले सुर्तिजन्यपदार्थप्रयोगमा रोक लगाएपनित्यसको प्रयोगमाभने कमीआउन सकेको छैन । स्वास्थ्यतथा जनसंख्यामन्त्रालय, स्वास्थ्य सेवाविभागकाअनुसार नेपालका ५६.५ प्रतिशतपुरुष र १९.६ प्रतिशतमहिलाले सुर्तिजन्यपदार्थसेवनगर्न गरेका छन् । यसमध्ये ३५ प्रतिशतकिशोरकिशोरी घरमाअरुले गरेको धूमपानबाट पीडित हुने गरेका छन् ।
निकोटिन, टार, कार्बमनोअक्साईड, लिड, नाईट्रोसोमाईन जस्ता क्यान्सरजन्यकरिव चार हजार हानिकारक रसायनिकपदार्थ उत्सर्जन हुने सुर्तिजन्यपदार्थले मानव स्वास्थ्यमा क्यान्सर, मुटुरोग, दमखोकी जस्ता २५ प्रकारका रोग लाग्ने जनाईएको छ ।